پرتو درمانی : انقلابی نوین در درمان سرطان

پرتو درمانی چیست؟

پرتو درمانی یکی از روش‌های درمانی است که در آن از اشعه‌های الکترومغناطیسی، مانند پرتوهای X و گاما، استفاده می‌شود تا بیماری‌هایی مانند سرطان را درمان کند. این روش به منظور کاهش یا از بین بردن سلول‌های بدخیم یا ضعیف در بدن استفاده می‌شود.

در این روش ، اشعه‌های قوی به بخشی از بدن بیمار تابانده می‌شود. این اشعه‌ها می‌توانند سلول‌های سرطانی را مستقیماً نابود کنند یا رشد آنها را متوقف کنند. به طور کلی، این اشعه‌ها به سلول‌های سرطانی بیشتر آسیب می‌زنند تا سلول‌های سالم، اما سلول‌های سالم نیز ممکن است در اثر این درمان آسیب ببینند. بنابراین، برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند از طرف تیم درمانی بسیار مهم است تا بهترین نتیجه را برای بیمار به ارمغان آورد.

این روش ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر روش‌های درمانی مانند جراحی یا شیمی درمانی استفاده شود. تصمیم در مورد استفاده از پرتو درمانی و نوع آن براساس نوع بیماری، محل و جریان آن و وضعیت عمومی بیمار توسط پزشک معالج تصمیم گیری می‌شود.

مهمترین هدف پرتو درمانی کاهش حجم تومور، کنترل رشد سلول‌های سرطانی و بهبود علائم بیمار است. این روش ممکن است با عوارض جانبی موقتی همراه باشد، اما پزشکان و تیم درمانی سعی می‌کنند برای حفظ کیفیت زندگی بیمار، این عوارض را کنترل کنند.

تفاوت پرتو درمانی با شیمی درمانی چیست؟

پرتو درمانی و شیمی درمانی دو روش مختلف درمانی برای بیماری‌های سرطانی هستند و از رویکردهای متفاوتی برای مبارزه با سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنند.

– پرتو درمانی: در این روش، از اشعه‌های الکترومغناطیسی قوی مانند پرتوهای X و گاما استفاده می‌شود. این اشعه‌ها به بخشی از بدن بیمار هدفمندانه تابانده می‌شوند تا به سلول‌های سرطانی آسیب برسانند و آنها را نابود کنند یا رشد آنها را متوقف کنند. پرتو درمانی می‌تواند به عنوان درمان اولیه، درمان مکمل بعد از جراحی یا درمان تسکین‌دهنده علائم سرطان باشد.

– شیمی درمانی: در این روش، داروهای شیمیایی (معمولاً به عنوان داروهای ضد سرطان شناخته می‌شوند) به بدن بیمار تزریق یا مصرف شده و به صورت سیستمیک در سراسر بدن توزیع می‌شوند. این داروها به سلول‌های سرطانی در سرتاسر بدن حمله کرده و آنها را نابود یا کنترل می‌کنند. شیمی درمانی می‌تواند به تنهایی یا در ترکیب با سایر روش‌های درمانی مانند پرتو درمانی یا جراحی استفاده شود.

تفاوت‌های دیگر این روش درمانی و شیمی درمانی شامل موارد زیر است:

– نحوه اثر: پرتو درمانی با استفاده از اشعه‌های الکترومغناطیسی به سلول‌های سرطانی آسیب می‌زند، در حالی که شیمی درمانی با استفاده از داروهای شیمیایی به سلول‌های سرطانی حمله می‌کند.

– محدوده تأثیر: پرتو درمانی معمولاً بر روی منطقه محدودی از بدن تمرکز دارد، در حالی که شیمی درمانی به صورت سیستمیک در سراسر بدن توزیع می‌شود و به تمام سلول‌های سرطانی تأثیر می‌گذارد.

– عوارض جانبی: هر دو روش ممکن است عوارض جانبی داشته باشند، اما نوع و شدت عوارض ممکن است در هر روش متفاوت باشد. به عنوان مثال، پرتو درمانی ممکن است باعث خستگی، تهوع و تغییرات در پوست شود، در حالی که شیمی درمانی می‌تواند عوارض جانبی شامل تهوع، استفراغ، کاهش شدید سلول‌های خونی، تهوع و استفراغ، ریزش موها و ضعف عمومی باشد.

– ترکیب درمانی: در برخی موارد، پرتو درمانی و شیمی درمانی ممکن است به صورت ترکیبی استفاده شوند. به عنوان مثال، پرتو درمانی ممکن است قبل از جراحی یا بعد از آن به منظور کاهش حجم تومور استفاده شود و سپس شیمی درمانی به منظور نابودی باقیمانده سلول‌های سرطانی استفاده شود.

انواع پرتو درمانی

پرتو درمانی بسته به نوع بیماری و محل آن در بدن، از روش‌ها و تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌کند. در زیر، به برخی از اصلی‌ترین انواع آن اشاره می‌کنیم:

1. پرتو درمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy): در این روش، پرتوها از خارج بدن تابانده می‌شوند. یک دستگاه پیشرفته به منطقه مورد نظر از بدن بیمار هدفمندانه پرتوها را میتاباند. این روش معمولاً با استفاده از پرتوهای X یا گاما انجام می‌شود و می‌تواند برای درمان سرطان‌های مختلف از جمله سرطان پروستات، سرطان سینه، سرطان ریه و سرطان مغز مورد استفاده قرار گیرد.

2. پرتو درمانی داخلی (Internal Radiation Therapy): در این روش، منابع پرتوزا درون بدن بیمار قرار می‌گیرند. این منابع ممکن است به صورت مواد پرتوزا جامد، مایع یا گازی باشند. آنها معمولاً به صورت سوزن، کاتتر یا دستگاه‌های دیگری در نزدیکی تومور یا درون آن قرار می‌گیرند. این روش معمولاً برای درمان سرطان پستان، سرطان رحم، سرطان پروستات و سرطان ریه استفاده می‌شود.

3. پرتو درمانی متمرکز (Stereotactic Radiation Therapy): این روش از پرتوهای بسیار دقیق و متمرکز استفاده می‌کند تا به سلول‌های سرطانی آسیب برساند. این تکنیک از سیستم‌های هدایت سه‌بعدی یا هدایت مشترک استفاده می‌کند تا پرتوها را به طور دقیق بر روی تومور هدف متمرکز کند. پرتو درمانی متمرکز بیشتر برای تومورهای کوچک و در مواردی مانند سرطان مغز، سرطان ریه و سرطان کبد استفاده می‌شود.

4. پرتو درمانی پروتونی (Proton Therapy): در این روش، از پروتون‌های باردار مثبت به جای پرتوهای X یا گاما استفاده می‌شود. پروتون‌ها می‌توانند به طور دقیق درون بدن بیمار تابانده شوند و در منطقه تومور تمرکز کنند. این روش معمولاً برای درمان سرطان‌های درون چشم، سرطان پروستات و سرطان مغز استفاده می‌شمود. در مقایسه با پرتو درمانی خارجی، پرتو درمانی پروتونی بیشتر به بافت‌های سالم اطراف تومور آسیب نمی‌رساند و می‌تواند به کاهش عوارض جانبی مرتبط با درمان کمک کند.

5. پرتو درمانی برای درمان دارویی (Radiosensitizers and Radioimmunotherapy): در برخی موارد، پرتوها با داروهای خاص ترکیب می‌شوند تا تأثیر درمانی آنها افزایش یابد. این داروها به عنوان آنتی‌بیوتیک‌های پرتوزا، آنتی‌انژیوژنیک‌ها و رادیوفارماسیوتیک‌ها شناخته می‌شوند. از جمله مثال‌هایی از این روش‌ها می‌توان به درمان سرطان پروستات با استفاده از پرتو درمانی همراه با داروی آنتی‌اندروژن و درمان سرطان پستان با استفاده از پرتو درمانی همراه با داروی هرسپتین اشاره کرد.

پرتو درمانی چه نوع سرطان هایی را درمان می کند؟

پرتو درمانی می‌تواند برای درمان انواع مختلف سرطان‌ها استفاده شود. در زیر لیستی از برخی از سرطان‌هایی که می‌توانند با استفاده از پرتو درمانی درمان شوند آمده است:

1. سرطان پروستات: پرتو درمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy) برای درمان سرطان پروستات استفاده می‌شود. در برخی موارد، پرتو درمانی پروتونی (Proton Therapy) نیز برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

2. سرطان سینه: پرتو درمانی خارجی معمولاً به عنوان یکی از روش‌های درمانی در سرطان سینه استفاده می‌شود. این درمان ممکن است قبل یا بعد از جراحی انجام شود و به منظور کاهش خطر بازگشت سرطان استفاده می‌شود.

3. سرطان ریه: پرتو درمانی خارجی می‌تواند برای درمان سرطان ریه استفاده شود. در برخی موارد، پرتو درمانی متمرکز (Stereotactic Radiation Therapy) نیز برای تومورهای کوچک و درمان سرطان ریه استفاده می‌شود.

4. سرطان پوست: در برخی از موارد سرطان پوست، پرتو درمانی خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش معمولاً برای درمان سرطان باسلول‌های بازرسانی (Basal Cell Carcinoma) و سرطان سلول‌های قرنیه‌ای (Squamous Cell Carcinoma) پوست استفاده می‌شود.

5. سرطان رحم (سرطان اندومتریوم): پرتو درمانی خارجی می‌تواند به عنوان یکی از روش‌های درمانی در سرطان رحم استفاده شود. همچنین، پرتو درمانی داخلی (Internal Radiation Therapy) نیز برای درمان این نوع سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

6. سرطان پانکراس: پرتو درمانی خارجی معمولاً به عنوان تکنیک درمانی در سرطان پانکراس استفاده می‌شود. این روش می‌تواند به تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند.

7. سرطان مغز: پرتو درمانی خارجی و پرتو درمانی متمرکز می‌توانند برای درمان سرطان مغز استفاده شوند. این روش‌ها معمولاً با هدف کاهش حجم تومور و کنترل علائم مرتبط با آن انجام می‌شوند.

و…

پرتو درمانی چه عوارضی دارد؟

همانند سایر روش‌های درمانی، این روش نیز ممکن است عوارضی را به همراه داشته باشد. عوارض می‌تواند به صورت موضعی (محدود به منطقه درمانی) یا سیستمیک (تأثیر بر کل بدن) باشند. در زیر، برخی از عوارض معمول ذکر شده است:

1. عوارض موضعی:

– خستگی و کاهش انرژی: بعضی از بیماران پس از دریافت این درمان احساس خستگی و کاهش انرژی می‌کنند.

– التهاب و آسیب پوستی: پوست در منطقه درمانی ممکن است قرمز، خشک، ملتهب همراه با خارش و یا ترشحات داشته باشد و در برخی موارد ممکن است زخم‌های پوستی شکل بگیرد.

– تغییرات موقت در مو، ابروها و ریش: ممکن است موها در منطقه درمانی نازک یا دچار ریزش شوند و در برخی موارد ممکن است به طور کامل سفید شوند. این تغییرات معمولاً موقتی هستند و پس از اتمام درمان بهبود می‌یابند.

– تغییرات در طعم و بو: ممکن است بعضی از بیماران پس از دریافت این نوع از درمان تغییر در طعم غذاها و بوی مواد را تجربه کنند. این تغییرات معمولاً موقتی هستند و پس از اتمام درمان بهبود می‌یابند.

– مشکلات گوارشی: بعضی از بیماران می‌توانند مشکلاتی مانند تهوع، استفراغ، اسهال یا افزایش ترشح اسید معده را تجربه کنند.

2. عوارض سیستمیک:

– خونریزی: این روش درمانی ممکن است تأثیری بر سلول‌های سازنده خون داشته باشد و باعث کاهش تعداد سلول‌های سفید خون، سلول‌های قرمز خون و پلاکت‌ها شود. این موضوع ممکن است باعث خونریزی و ریسک عفونت را بیشتر کند.

– تهوع و استفراغ: بعضی از بیماران پس از دریافت این نوع از درمان ممکن است تهوع و استفراغ را تجربه کنند.

– خفقان و تنگی نفس: ممکن است بر عملکرد قلب و ریه‌ها تأثیرگذار باشد و باعث خفقان و تنگی نفس شود.

– خشکی دهان: ممکن است باعث خشکی دهان شود که می‌تواند به مشکلاتی مانند عفونت دهان و لثه منجر شود.

– آسیب به بافت‌های سالم: پرتو درمانی هدفش تخریب سلول‌های سرطانی است، اما ممکن است به طور ناخواسته بافت‌های سالم در نزدیکی منطقه درمانی نیز تأثیر بگذارد. این موضوع ممکن است به مشکلاتی مانند التهاب و آسیب به بافت‌های سالم منجر شود.

– خطر بروز سرطان ثانویه: در برخی موارد، این روش درمانی ممکن است خطر بروز سرطان ثانویه در مناطقی که به آنها تابیده شده است را افزایش دهد. این خطر بستگی به نوع سرطان، دوز پرتو و منطقه درمانی دارد.

مهم است بدانید که عوارض پرتو درمانی در هر فرد و در هر نوع سرطان ممکن است متفاوت باشند. پزشکان و تیم درمانی به طور دقیق می‌توانند درمان و مراقبت‌های مناسبی را در نظر بگیرند تا عوارض را کاهش دهند و بهبودی بیمار را حفظ کنند.

پرتو درمانی چند جلسه است؟

تعداد جلسات پرتو درمانی به شدت و نوع سرطان، موقعیت آن در بدن و تصمیم پزشک معالج بستگی دارد. هر نوع سرطان و حالت بالینی ممکن است نیاز به طول و تعداد جلسات درمانی متفاوتی داشته باشد. همچنین، رژیم درمانی ممکن است در طول زمان تغییر کند و به واکنش بیمار نسبت به درمان واکنش نشان دهد.

در برخی موارد، پرتو درمانی می‌تواند به صورت یک جلسه تکی اجرا شود، مانند درمان برخی از تومورهای روی پوست. در موارد دیگر، ممکن است نیاز به تعداد جلسات بیشتری باشد، مثلاً برای درمان سرطان پستان یا سرطان پروستات.

معمولاً، پرتو درمانی به صورت چند هفته پی در پی ادامه می‌یابد. به عنوان مثال، ممکن است بیمار برای 5 روز در هفته به مدت 6 هفته پرتو درمانی دریافت کند. هر جلسه معمولاً تنها چند دقیقه یا چندین دقیقه طول می‌کشد.

مراقبتهای بعد از پرتو درمانی 

مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی برای حفظ سلامتی و بهبودی بیمار بسیار مهم هستند. در زیر، چند مراقبت پیشنهادی بعد از پرتو درمانی آمده است:

1. مراقبت از پوست:

– محافظت از پوست در منطقه درمانی: بر حسب دستور پزشک، از پوست در منطقه درمانی محافظت کنید. از قرار دادن پوشش برای پوست ، پوشیدن لباس‌های نرم و مناسب، استفاده از کرم‌ها و مواد مرطوب‌کننده پوست استفاده کنید.

– اجتناب از ایجاد آسیب به پوست: از محصولاتی که ممکن است به پوست آسیب برسانند، مانند صابون‌های قوی، لوسیون‌های الکلی، ضد عرق‌های قوی و انواع ضد آفتاب استفاده نکنید. همچنین، از تماس با آب گرم، بخار، لمس زیاد و ماساژ قوی در منطقه درمانی خودداری کنید.

– پاک نمودن پوست به دقت: پوست را با آرامش و با استفاده از آب ملایم و صابون نرم پاک کنید. پس از شستشو، با آرامی پوست را با استفاده از حوله‌های نرم و تمیز خشک کنید.

2. مراقبت از تغذیه:

– تغذیه مناسب: تغذیه سالم و مناسب بعد از پرتو درمانی می‌تواند به بهبودی بیمار کمک کند. مصرف مواد غذایی غنی از مواد مغذی، میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و منابع پروتئینی اهمیت دارد. همچنین، مصرف مقدار کافی آب و محدودیت مصرف مواد غذایی ضروری است.

– مدیریت عوارض گوارشی: در صورت وجود عوارض گوارشی مانند تهوع، استفراغ یا اسهال، با پزشک خود در مورد رژیم غذایی مناسب و مکمل‌هایی که می‌توانند در کنترل این عوارض کمک کنند، مشورت کنید.

3. مراقبت از عوارض دیگر:

– مدیریت خستگی و استراحت کافی: استراحت کافی و مدیریت خستگی مهم است. برنامه روزانه خود را طوری تنظیم کنید که به بدنتان اجازه استراحت و بهبود بدهید.

– مراقبت از مشکلات ادراری: در صورت وجود مشکلات ادراری ، تنش یا سوزش هنگام ادرارکردن، به پزشک خود اطلاع دهید. او می‌تواند راهنمایی کند و در صورت لزوم درمان مناسب را تجویز کند.

– مدیریت سر درد و تهوع: در صورت وجود سر درد یا تهوع پس از پرتو درمانی، با پزشک خود در مورد داروها یا روش‌های مدیریت این عوارض صحبت کنید.

4.دستورات پزشک را دنبال کنید و مشورت کنید:

– مراقبت از خود و دنبال کردن دستورات پزشک: دستورات و راهنمایی‌های پزشک خود را به دقت دنبال کنید و در صورت بروز هرگونه علائم جدید یا نگرانی، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.

– مراقبت از ابتلا به مشکلات روانشناختی: پرتو درمانی ممکن است تأثیرات روانی داشته باشد. در صورت نیاز، با روان‌شناس یا مشاور روان‌شناسی مشورت کنید تا در مدیریت استرس و نگرانی کمکتان کنند.

مواد غذایی که بعد از پرتو درمانی می تواند کمک کننده باشد:

بعد از پرتو درمانی، تغذیه سالم و مناسب می‌تواند به بهبودی بیمار کمک کند. در زیر، چند نکته درباره نوع مواد غذایی که می‌توانید بعد از پرتو درمانی مصرف کنید، آورده شده است:

1. مواد غذایی غنی از مواد مغذی:

– میوه‌ها و سبزیجات: مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه و غنی از ویتامین‌ها و مواد مغذی مهم می‌تواند بهبودی بیمار را تسریع کند. ترجیحاً سبزیجات و میوه‌هایی با رنگ‌های روشن و تازه را انتخاب کنید.

– غلات کامل: جو، گندم کامل، برنج قهوه‌ای و غلات کامل دیگر، منابع عالی فیبر، ویتامین‌ها و مواد مغذی هستند. آنها به عنوان منبع انرژی پایه و تامین کننده تغذیه متعادل برای بدن عمل می‌کنند.

– منابع پروتئینی: مصرف منابع سالم پروتئین مانند ماهی، مرغ، گوشت قرمز کم چربی، تخم مرغ، لوبیا و لبنیات کم چربی می‌تواند به بهبودی عضلات و بازسازی سلول‌های بدن کمک کند.

2. مواد غذایی ضد التهاب:

– ماهی چرب: ماهی مانند ماهی سالمون، ماهی تون ماهی‌های چرب دیگر، غنی از امگا-3 و اسیدهای چرب ضد التهابی هستند. این مواد غذایی می‌توانند بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن و کاهش التهاب را تسهیل کنند.

– میوه‌ها و سبزیجات ضروری: برخی میوه‌ها و سبزیجات مانند توت، توت فرنگی، گوجه فرنگی، سبزیجات سبز رنگ (مثل اسفناج و کلم)، سیر و زنجبیل دارای خواص ضد التهابی هستند.

3. مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان:

– میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ: میوه‌ها و سبزیجاتی که رنگ‌های زیاد و روشن دارند، معمولاً دارای آنتی‌اکسیدان‌های قوی مانند ویتامین C، ویتامین E و کاروتنوئیدها هستند. مثال: توت، پرتقال، نارنگی، گوجه فرنگی، انگور، زردفرشی، بادام و سبزیجات تاریک رنگ (مثل اسفناج و کلم).

– میوه‌های خشک: میوه‌های خشک مانند زردآلو، خرما، آلوچه و آناناس خشک، منابع خوبی از آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد مغذی هستند.

4. مواد غذایی آرامبخش و تسکین دهنده:

– نعناع: مصرف نعناع می‌تواند به آرامش و رفع تهوع کمک کند.

– زنجبیل: زنجبیل دارای خواص ضد التهابی و ضد تهوع است و می‌تواند به کاهش علائم جانبی پرتو درمانی مانند تهوع و استفراغ کمک کند.

– چای نبات: چای نبات دارای خواص آرامبخش است و می‌تواند به تسکین علائم ناشی از پرتو درمانی مانند التهاب و خارش کمک کند.

5. مواد غذایی با قدرت ضدعفونی کنندگی:

– سیر و پیاز: سیر و پیاز دارای خواص ضدعفونی و ضد التهابی هستند و می‌توانند به بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن کمک کنند.

– عسل: عسل دارای خواص ضدعفونی و ضد التهابی است و می‌تواند به بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن و تسریع فرایند بهبودی کمک کند.

منبع