رادیوتراپی یکی از روش‌های رایج و مؤثر در درمان سرطان است. در این روش با استفاده از امواج پرانرژی، سلول‌های سرطانی مورد هدف قرار می‌گیرند. این روش درمانی با ایجاد تغییرات در DNA سلول‌های سرطانی، از تکثیر آن‌ها جلوگیری کرده و در نهایت باعث از بین رفتن تومور یا کاهش اندازه آن می‌شود. بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان از این روش به عنوان بخشی از برنامه درمانی خود استفاده می‌کنند، زیرا رادیوتراپی به کاهش علائم، جلوگیری از رشد بیشتر تومور و حتی درمان کامل در برخی موارد کمک می‌کند. با این حال، مانند هر روش درمانی دیگر، پرتودرمانی نیز ممکن است چالش‌ها و نگرانی‌هایی به همراه داشته باشد.
یکی از پرسش‌های زیادی که در میان بیماران و محققان مطرح می‌شود این است که آیا رادیوتراپی ممکن است خود عاملی برای گسترش سرطان باشد؟ برخی بر این باورند که قرار گرفتن در معرض اشعه ممکن است به سلول‌های سالم آسیب زده و در برخی موارد، احتمال بروز سرطان‌های جدید را افزایش دهد. از سوی دیگر، متخصصان معتقدند که با پیشرفتهای پزشکی و استفاده از روش‌های دقیق‌تر، خطرات احتمالی این درمان تا حد زیادی کاهش یافته است. اما آیا این نگرانی‌ها واقعا پایه علمی دارند؟ در این مقاله، به بررسی این موضوع پرداخته و دلایل علمی مرتبط با تأثیر رادیوتراپی بر گسترش سرطان را تحلیل خواهیم کرد.
رادیوتراپی چگونه کار می‌کند؟
رادیوتراپی یکی از روش‌های پیشرفته در درمان سرطان است که با استفاده از امواج پرانرژی، سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد. این امواج با ایجاد تغییرات در ساختار DNA و دیگر مولکول‌های حیاتی داخل سلول، روند طبیعی تقسیم سلولی را مختل می‌کنند. در نتیجه، سلول‌های سرطانی هنگام تلاش برای تکثیر دچار نقص شده و در نهایت از بین می‌روند. این فرآیند که به آن “میتوز ناقص” گفته می‌شود، به مرور زمان موجب کوچک شدن تومور شده و از گسترش بیشتر آن جلوگیری می‌کند.
یکی از ویژگی‌های مهم رادیوتراپی، تأثیر متفاوت آن بر سلول‌های مختلف بدن است. به این دلیل که سلول‌های سرطانی معمولا با سرعت بیشتری نسبت به سلول‌های سالم تقسیم می‌شوند، این روش درمانی تأثیر بیشتری بر آن‌ها دارد. با این حال، برخی از سلول‌های سالم که نرخ تقسیم بالایی دارند نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گرفته و آسیب ببینند. به همین دلیل، متخصصان همواره سعی می‌کنند با دقت بالا میزان و شدت پرتوهای تابشی را تنظیم کنند تا کمترین آسیب به بافت‌های سالم وارد شود.
از طرفی، توانایی سلول‌های سالم در ترمیم آسیب‌های ناشی از رادیوتراپی یک عامل مهم در موفقیت این روش درمانی محسوب می‌شود. بسیاری از بافت‌های سالم از طریق تسریع در تقسیم سلول‌های باقی‌مانده، آسیب‌های ایجادشده را جبران می‌کنند. این ویژگی باعث می‌شود که کاهش حجم تومور و روند بهبودی بیمار وابسته به تعادل بین مرگ سلولی در سلول‌های سرطانی و بازسازی در سلول‌های سالم باشد. در نتیجه، برنامه‌ریزی دقیق جلسات رادیوتراپی و استفاده از تکنیک‌های پیشرفته به افزایش اثربخشی درمان و کاهش عوارض جانبی کمک بسیاری می‌کند.
آیا رادیوتراپی ممکن است باعث گسترش سرطان شود؟
رادیوتراپی یکی از روش‌های مؤثر برای درمان سرطان است. بااین‌حال، یکی از نگرانی‌های نادر اما محتمل در مورد این روش، خطر ایجاد یک سرطان ثانویه در آینده است. دلیل این موضوع این است که امواج پرانرژی می‌توانند به DNA سلول‌های سالم نیز آسیب برسانند و در برخی موارد، جهش‌های ژنتیکی منجر به رشد غیرطبیعی سلول‌ها شوند. بااین‌وجود، احتمال بروز چنین عارضه‌ای بسیار پایین است و مزایای رادیوتراپی معمولا بر این ریسک ناچیز غلبه می‌کنند.
شدت و احتمال بروز سرطان ثانویه در اثر رادیوتراپی به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله سن بیمار در زمان دریافت درمان، دوز و ناحیه موردنظر برای تابش، روش‌های مورد استفاده و حتی سابقه خانوادگی سرطان. به‌طور کلی، خطر بروز این عارضه در بیمارانی که در سنین پایین‌تری تحت رادیوتراپی قرار می‌گیرند، کمی بیشتر است، زیرا سلول‌های آن‌ها توانایی بیشتری برای تقسیم و جهش دارند. همچنین، برخی از انواع پرتودرمانی که حجم وسیع‌تری از بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند، ممکن است خطر را افزایش دهند.
برای کاهش این احتمال، پزشکان معمولا از روش‌های پیشرفتهای برای متمرکز کردن پرتوها بر روی تومور و به حداقل رساندن آسیب به بافت‌های سالم استفاده می‌کنند. علاوه بر این، بیماران پس از پایان درمان سرطان باید به‌طور منظم تحت معاینات پزشکی قرار گیرند تا هرگونه تغییر غیرطبیعی در بدن به‌موقع شناسایی شود. با رعایت این اقدامات و تحت نظارت پزشک، خطر گسترش سرطان در اثر رادیوتراپی تا حد زیادی کنترل‌شدنی است.
تفاوت بین گسترش سرطان و بازگشت مجدد آن
گسترش سرطان یا متاستاز به وضعیتی گفته می‌شود که سلول‌های سرطانی از محل اولیه خود به بخش‌های دیگر بدن منتقل شده و تومورهای جدیدی را ایجاد می‌کنند. در این حالت، نوع سلول‌های سرطانی تغییری نمی‌کند، بلکه همان سلول‌های سرطانی اولیه در مکان جدیدی شروع به رشد می‌کنند. به‌عنوان مثال، اگر سرطان سینه به ریه‌ها سرایت کند، هنوز هم به عنوان سرطان سینه در ریه شناخته می‌شود، نه سرطان ریه. این موضوع اهمیت زیادی دارد، زیرا نوع درمان همچنان بر اساس منشأ اولیه سرطان تعیین می‌شود.
در مقابل، بازگشت مجدد سرطان یا عود سرطان به حالتی اطلاق می‌شود که پس از تکمیل درمان و از بین رفتن علائم بیماری، سرطان مجددا در همان محل اولیه یا در نواحی دیگر بدن ظاهر شود. عود سرطان به دو شکل رخ می‌دهد: اگر سرطان در همان محل اولیه بازگردد، به آن عود موضعی گفته می‌شود، اما اگر در نواحی دورتر ظاهر شود، به عنوان عود متاستاتیک شناخته می‌شود. علت این اتفاق معمولا وجود سلول‌های سرطانی نهفته‌ای است که پس از درمان اولیه زنده مانده و در شرایط مناسب دوباره فعال شده‌اند.
تشخیص تفاوت بین این دو وضعیت اهمیت زیادی در روند درمان دارد. پزشکان معمولا با انجام آزمایش‌های مختلف و بررسی ویژگی‌های سلولی، مشخص می‌کنند که آیا تومور جدید ناشی از متاستاز سرطان اولیه است یا یک سرطان ثانویه و کاملا متفاوت محسوب می‌شود. برای تشخیص این موضوع، بیوپسی از بافت جدید انجام شده و ویژگی‌های سلولی آن با سرطان اولیه مقایسه می‌شود. این بررسی به پزشکان کمک می‌کند تا بهترین راهکار درمانی را برای کنترل بیماری انتخاب کنند.
آیا جایگزینی برای رادیوتراپی وجود دارد؟
رادیوتراپی یکی از روش‌های متداول در درمان سرطان است، اما برای برخی از بیماران، به‌ویژه افرادی که دارای سندرم لی فرامنی هستند، ممکن است عوارض جانبی جدی به همراه داشته باشد. این روش درمانی با استفاده از امواج پرانرژی، سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد، اما در برخی موارد، به دلیل تأثیر بر بافت‌های سالم اطراف، می‌تواند منجر به مشکلاتی از جمله التهاب، آسیب‌های بافتی و حتی افزایش خطر ابتلا به سرطان‌های جدید شود. ازاین‌رو، بسیاری از بیماران و پزشکان به دنبال روش‌های جایگزین هستند که بتوانند بدون مواجهه با چنین عوارضی، سلول‌های سرطانی را از بین ببرند.
به نقل از https://drfarshidarbabi.com، روش‌های جایگزینی وجود دارد اما، انتخاب بهترین روش درمانی به عوامل متعددی از جمله نوع و محل سرطان، شرایط جسمی بیمار و دسترسی به تجهیزات موردنظر بستگی دارد. به همین دلیل، مشورت با تیم پزشکی برای بررسی تمامی گزینه‌های موجود امری ضروری است. در برخی موارد، حتی با وجود جایگزین، ممکن است رادیوتراپی همچنان بهترین گزینه باشد، زیرا هدف اصلی، کنترل و درمان سرطان با بیشترین کارایی و کمترین خطر ممکن است.
خوشبختانه، روش‌های جایگزینی برای رادیوتراپی وجود دارند که بسته به نوع سرطان و شرایط بیمار، ممکن است گزینه‌های مناسبی باشند. یکی از این روش‌ها کموامبولیزاسیون (TACE) است که داروهای شیمی‌درمانی را مستقیما به داخل تومور تزریق کرده و همزمان جریان خون‌رسانی به آن را مسدود می‌کند. این روش به دلیل کاهش اثرات جانبی در سایر قسمت‌های بدن، نسبت به شیمی‌درمانی سیستمیک مزایایی دارد. روش دیگر، درمان فوتودینامیک است که از یک ماده حساس به نور و اشعه لیزر برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند و سیستم ایمنی را نیز در مبارزه با سرطان فعال می‌کند.
علاوه بر این، پرتودرمانی با پرتو پروتون نیز یکی از تکنیک‌های نوین است که برخلاف رادیوتراپی سنتی، انرژی خود را مستقیما درون تومور آزاد کرده و آسیب کمتری به بافت‌های سالم وارد می‌کند. در کنار این روش، تکنیک‌های مختلف ابلیشن حرارتی مانند مایکروویو ابلیشن، رادیوفرکوئنسی ابلیشن و کرایوابلیشن نیز می‌توانند جایگزین‌های مناسبی برای برخی از بیماران باشند. این روش‌ها از گرما یا سرما برای تخریب سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنند و معمولا کمتر تهاجمی بوده و به دوره نقاهت کوتاه‌تری نیاز دارند.
