در یک زانوی سالم و هم‌تراز، وزن بدن به طور یکنواخت روی سطح مفصل توزیع می‌شود. اما گاهی ممکن است زانو به سمت داخل زاویه پیدا کند که به آن زانوی ضربدری گفته می‌شود، یا به سمت خارج متمایل شود که به آن زانوی پرانتزی می‌گویند.
این عدم تراز یا انحراف زانو باعث توزیع نامساوی فشار در مفصل شده و به مرور زمان فرسایش سطوح مفصلی را به همراه دارد. علاوه بر این، چنین وضعیتی می‌تواند موجب ناپایداری کشکک زانو نیز شود.
انحراف زانو چیست؟
زانو از سه استخوان فمور (ران)، تیبیا (درشت‌نی) و فیبولا (نازک‌نی) تشکیل شده و به کمک غضروف‌ها، تاندون‌ها و رباط‌ها استحکام و عملکرد خود را حفظ می‌کند. در این مفصل، دو اتصال اصلی وجود دارد:
• مفصل فمور ـ تیبیا
• مفصل فمور ـ پاتلا (کشکک)
سندرم انحراف زانو زمانی رخ می‌دهد که یکی از این مفاصل از وضعیت طبیعی خود خارج شود.
این مشکل هم در افراد عادی و هم در ورزشکاران دیده می‌شود. به‌ویژه کسانی که فعالیت‌هایی مانند دویدن یا ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند، در صورت ابتلا به انحراف زانو ممکن است دچار درد شدید و کاهش عملکرد شوند.
تشخیص انحراف زانو
پزشک ابتدا درباره شدت عارضه و تأثیر آن بر کیفیت زندگی با شما گفت‌وگو می‌کند. سپس با معاینه زانو و آنالیز الگوی راه رفتن، وضعیت دقیق انحراف را بررسی خواهد کرد.
از آن‌جا که انحراف زانو می‌تواند زمینه‌ساز آرتروز (استئوآرتریت) باشد، این موضوع نیز در ارزیابی‌های پزشک لحاظ می‌شود.
برای تشخیص دقیق‌تر، از فوت‌اسکن استفاده می‌شود. این روش با بررسی فشارهای وارد بر کف پا و نحوه توزیع وزن بدن، اطلاعات ارزشمندی درباره‌ی وضعیت زانو و نحوه‌ی حرکت فرد در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
در نهایت، پزشک با توجه به نتایج بررسی‌ها، بهترین روش درمانی را برای شما انتخاب خواهد کرد.
انواع انحراف زانو
انحراف‌های زانو به طور کلی بر اساس علت بروز به دو گروه تقسیم می‌شوند:
انحراف‌های مادرزادی: از بدو تولد وجود دارند و معمولاً در کودکی قابل تشخیص هستند.
انحراف‌های غیرمادرزادی: در اثر عوامل مختلفی مانند آسیب‌ها، عادات حرکتی نادرست یا فرآیند پیری ایجاد می‌شوند.
در ادامه، هر یک از این دسته‌ها و انواع شایع آن‌ها را به طور کامل بررسی خواهیم کرد.
۱. انحراف زانو مادرزادی
رایج‌ترین انواع انحراف مادرزادی زانو شامل زانوی ضربدری و زانوی پرانتزی هستند. این دو عارضه معمولاً از همان دوران کودکی قابل تشخیص‌اند و در بسیاری از موارد می‌توان با استفاده از روش‌های غیرجراحی مانند بریس یا اصلاح الگوی حرکتی، آن‌ها را درمان یا بهبود بخشید.
انحراف زانوی ضربدری (زانوی ایکس / ژنووالگوم)
زانوی ضربدری یا ژنووالگوم یکی از شایع‌ترین انواع انحراف زانو است. در این حالت، زمانی که فرد ایستاده قرار می‌گیرد، زانوها به هم نزدیک می‌شوند اما قوزک‌های پا از هم فاصله دارند.
روش درمان زانوی ضربدری به سن بیمار و شرایط فیزیکی بدن بستگی دارد. در موارد خفیف، معمولاً می‌توان با روش‌های غیرجراحی مانند بریس، تمرینات اصلاحی یا فیزیوتراپی، مشکل را بهبود بخشید. در صورت شدت بیشتر یا عدم پاسخ به درمان‌های ساده، گزینه‌های درمانی پیشرفته‌تر مدنظر قرار می‌گیرند.
انحراف زانوی پرانتزی (ژنوواروم)
زانوی پرانتزی یا ژنوواروم نوع دیگری از انحراف زانو است. در این حالت، هنگامی که فرد ایستاده و قوزک پاها در کنار یکدیگر قرار دارند، زانوها از هم فاصله پیدا می‌کنند.
شدت عارضه و سن بیمار نقش مهمی در انتخاب روش درمانی دارند. اگر این مشکل در دوران نوزادی تشخیص داده شود، معمولاً با استفاده از بریس یا دیگر روش‌های غیرجراحی می‌توان آن را اصلاح کرد. در موارد شدیدتر یا در سنین بالاتر، بسته به وضعیت بیمار، رویکردهای درمانی متفاوتی به کار گرفته می‌شود.
عقب‌زدگی زانو (رکورواتوم)
اگرچه زانوهای پرانتزی و ضربدری شایع‌ترین انواع انحراف مادرزادی هستند، نوع دیگری نیز به نام رکورواتوم یا عقب‌زدگی زانو وجود دارد.
در این عارضه، زانوها به عقب متمایل هستند و در یک راستای طبیعی قرار ندارند. نسبت به زانوهای پرانتزی و ضربدری، این نوع انحراف مادرزادی کمتر دیده می‌شود.
۲. انحراف زانو غیرمادرزادی
در بخش‌های قبلی، به انواع انحراف‌های مادرزادی اشاره شد. اما گاهی اوقات، انحراف زانو در اثر آسیب یا ضربه ایجاد می‌شود.
زانو یک مفصل لولایی است که عمدتاً حرکت خم و باز شدن دارد، اما تا حدی قادر به چرخش در جهات دیگر نیز هست. ماهیچه‌ها و رباط‌های اطراف زانو از کشیدگی بیش از حد و حرکت غیرطبیعی مفصل جلوگیری می‌کنند.
زمانی که زانو در وضعیت نامناسب و تحت فشار بیش از حد قرار گیرد، این ساختارهای محافظ ممکن است نتوانند فشار را کنترل کنند. فشار ناگهانی یا مداوم می‌تواند باعث عدم تعادل مفصل و ایجاد انحراف زانو شود.
انحرافات غیرمادرزادی زانو ممکن است شامل موارد زیر باشند:
• خم شدن بیش از حد استخوان ساق پا به عقب
• خم شدن زانو به سمت بیرون
• چرخش استخوان ساق پا به سمت داخل
• چرخش بیش از حد استخوان ساق پا به سمت جلو
• چرخش استخوان ساق پا به سمت بیرون
علل ایجاد زانو ضربدری
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، بعضی از کودکان با افزایش سن، زانوی ضربدری آن‌ها بهبود می‌یابد. با این حال، در صورتی که این مشکل درمان نشود، در بزرگسالی تشدید خواهد شد. بنابراین والدین باید کودک خود را برای اصلاح و درمان زانوی ضربدری نزد متخصصین کلینیک سلامت پا ببرند و مسیر درمان غیرجراحی را هرچه زودتر آغاز کنند تا از نیاز به عمل جراحی جلوگیری شود.
علل اصلی ایجاد زانوی ضربدری عبارت‌اند از اضافه وزن و چاقی، وضعیت نادرست هنگام نشستن مانند نشستن قورباغه‌ای، آسیب فیزیکی، آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) و عفونت زانو. این عوامل می‌توانند باعث تغییر زاویه طبیعی زانو و ایجاد دفورمیتی شوند.
علائم پاهای ضربدری چیست؟
مشخص ترین نشانه زانوی ضربدری، زمانی است که زانوها در کنار یکدیگر قرار دارند و فاصله بین مچ پاها دیده می شود. علاوه بر این، افراد مبتلا ممکن است به دلیل شیوه راه رفتن خود دچار درد شوند. مهم‌ترین علائم شامل درد در زانو و لگن، درد ساق یا مچ پا، سفتی و درد مفاصل، ساییدگی قسمت داخلی کفش‌ها، کاهش دامنه حرکتی لگن، مشکل در راه رفتن یا دویدن، بی‌ثباتی زانو و آرتریت پیشرونده زانو در بزرگسالان است.
درمان زانوی ضربدری بدون جراحی
روش‌های غیرجراحی برای درمان زانوی ضربدری شامل چندین رویکرد است. استفاده از داروها و مکمل‌ها می‌تواند در کاهش درد و التهاب مؤثر باشد. انجام حرکات اصلاحی زانوی ضربدری به بهبود وضعیت زانو و اصلاح الگوی حرکتی کمک می‌کند. همچنین کاهش وزن فشار وارد بر زانوها را کاهش می‌دهد و به پیشگیری از تشدید انحراف کمک می‌کند. استفاده از ارتزها و کفش‌های طبی نیز برای حمایت از زانو و اصلاح زاویه آن توصیه می‌شود.
علائم پاهای پرانتزی
علامت اصلی زانوی پرانتزی، ظاهر غیرطبیعی پاها است. افراد مبتلا وقتی می‌ایستند و پاها و مچ‌ها را کنار هم قرار می‌دهند، زانوها به هم برخورد نمی‌کنند. در کودکان، یکی دیگر از نشانه‌ها این است که گاهی با انگشتان پا به سمت داخل راه می‌روند.
معمولاً زانوهای پرانتزی دردی ایجاد نمی‌کنند و بر توانایی کودک در خزیدن، راه رفتن یا دویدن تأثیر نمی‌گذارند.
روش‌های درمان پای پرانتزی
در نوزادان و کودکان زیر ۲ سال، پاهای پرانتزی معمولاً به‌طور خودبه‌خود اصلاح می‌شوند. اگر ناهنجاری زانوها بعد از ۲ سالگی همچنان باقی بماند، پزشک با بررسی علت، بهترین روش درمان زانوی پرانتزی را تعیین می‌کند.
روش‌های درمان زانوی پرانتزی ممکن است شامل استفاده از کفش‌های مخصوص، آتل، بریس و سایر وسایل حمایتی باشد.
نکات ویژه درباره درمان زانوی پرانتزی:
اگر زانوی پرانتزی ناشی از بیماری بلونت باشد، استفاده از آتل یا ساق‌بند می‌تواند به اصلاح آن کمک کند.
اگر علت راشیتیسم باشد، افزودن ویتامین D و کلسیم به رژیم غذایی کودک می‌تواند وضعیت را بهبود بخشد.
و در نهایت…
انحراف‌های زانو می‌توانند به دلایل مختلفی از جمله مشکلات مادرزادی یا آسیب‌های وارده به زانو ایجاد شوند. این عارضه معمولاً در کودکان و نوجوانان به صورت ژنتیکی و مادرزادی بروز می‌کند. شایع‌ترین انحراف‌های مادرزادی زانو شامل زانوی پرانتزی و زانوی ضربدری هستند. نوع سوم، عقب‌زدگی زانو (رکورواتوم)، نسبت به دو نوع دیگر بسیار نادر است.
در موارد غیرمادرزادی، فشار بیش از حد روی زانو یا آسیب‌های مکرر می‌تواند باعث تغییر فرم و انحراف زانو شود. تمامی انواع انحراف زانو نیازمند درمان اصلاحی و پیگیری هستند. بنابراین، در صورت مشاهده انحراف، درد یا مشکلات حرکتی، مراجعه به متخصصان کلینیک سلامت پا ضروری است تا اقدامات تشخیصی و درمانی مناسب انجام شود.
بسته به سن بیمار و شدت ضایعه، روش درمانی مناسب انتخاب می‌شود. برای مثال، کودکانی که به دلیل کمبود کلسیم دچار انحراف زانو شده‌اند، ممکن است تحت درمان دارویی قرار گیرند. از مهم‌ترین روش‌های غیرجراحی درمان زانو می‌توان به ورزش‌های اصلاحی، دارودرمانی و استفاده از زانوبندهای اصلاحی اشاره کرد.
کلینیک سلامت پا با بهره‌گیری از متخصصان مجرب و تجهیزات پیشرفته، خدمات تشخیص دقیق، آنالیز راه رفتن و برنامه درمانی اختصاصی را برای اصلاح انواع انحراف زانو ارائه می‌دهد، تا بیمار بدون نیاز به جراحی، بهبود و عملکرد طبیعی زانو را بازیابد.
